Trong kỷ nguyên số, dữ liệu cá nhân đã trở thành “mỏ vàng” của mọi mô hình kinh doanh. Nhưng với các startup công nghệ, đặc biệt là AI, fintech hay nền tảng số thì điều này lại trở thành con dao hai lưỡi. Bởi chỉ một sai sót nhỏ trong thu thập hay xử lý dữ liệu, startup có thể đối mặt với án phạt hàng tỷ đồng hoặc mất luôn cơ hội gọi vốn. Vậy đâu là những lĩnh vực dễ “dính” luật dữ liệu và startup nên đi đường nào để an toàn?
Khi luật dữ liệu không còn là thứ “có cũng được”
Trong những năm gần đây, dữ liệu cá nhân không còn là tài nguyên “tự do khai thác” như trước. Với sự phát triển của các nền tảng số, trí tuệ nhân tạo và các dịch vụ dựa trên hành vi người dùng, nhà nước buộc phải can thiệp để bảo vệ quyền riêng tư của công dân và cũng chính điều này đã định hình lại cách các startup vận hành.
Tại Việt Nam, các văn bản như Nghị định 13/2023/NĐ-CP về luật bảo vệ dữ liệu cá nhân. Luật An ninh mạng hay Luật Giao dịch điện tử đã chính thức thiết lập khung pháp lý bắt buộc, không còn mang tính khuyến nghị. Điều này đồng nghĩa với việc dù bạn là một startup chỉ hoạt động mới vài người nhưng chỉ cần có hành vi thu thập, phân tích hoặc lưu trữ thông tin người dùng là bạn đã phải tuân thủ các quy định như một doanh nghiệp lớn.
Có rất nhiều startup vấp ngã không phải vì thiếu năng lực công nghệ mà vì chủ quan với pháp lý. Thậm chí còn có nhiều founder thường bỏ qua điều này với tâm lý “còn nhỏ, chưa ai để ý” nhưng đây chính là lỗ hổng khiến nhiều startup vướng rủi ro pháp lý sau một thời gian bắt đầu.
Tư duy “thu thập trước, xử lý sau” đang giết chết startup
Phần lớn các startup ngay từ giai đoạn đưa sản phẩm ra thị trường đã bắt đầu thu thập dữ liệu người dùng một cách ồ ạt mà không xác định rõ mục đích, phạm vi hay cách quản lý. Họ lưu trữ đủ thứ từ email, số điện thoại, hành vi truy cập… với suy nghĩ “cứ có trước sau này dùng đến”. Nhưng chính tư duy “thu trước, xử lý sau” này lại là mầm mống cho hàng loạt rủi ro về sau.
Pháp lý: Phạt, xóa dữ liệu, dừng hệ thống
Khi không chứng minh được mục đích và phạm vi sử dụng dữ liệu, startup có thể bị xử phạt hành chính, buộc xóa toàn bộ dữ liệu thu thập trái phép, thậm chí đình chỉ hệ thống theo quy định. Điều nguy hiểm là rủi ro pháp lý này thường chỉ phát hiện khi startup bắt đầu mở rộng hoặc bị kiểm tra bất kỳ.
Kinh doanh: Khách hàng quay lưng, nhà đầu tư rút lui
Người dùng ngày nay không còn dễ dãi với việc bị thu thập dữ liệu ngầm. Chỉ cần một lùm xùm rò rỉ hoặc bê bối bảo mật, niềm tin của người dùng lúc này sẽ lập tức mất sạch. Với một startup non trẻ rất khó phục hồi hình ảnh sau một cú trượt đó, nhất là khi mạng xã hội có thể khuếch đại khủng hoảng chỉ sau vài giờ.
Còn về phía nhà đầu tư, họ luôn yêu cầu startup minh bạch, có chính sách tuân theo luật dữ liệu rõ ràng ngay từ đầu. Không hiếm trường hợp các deal gọi vốn bị huỷ sát giờ G chỉ vì phía startup không thể cung cấp Data Policy hoặc hệ thống quản trị dữ liệu đủ tiêu chuẩn. Trường hợp nhẹ thì mất cơ hội đầu tư, nặng hơn là bị gạch tên khỏi toàn bộ hệ sinh thái mà họ định bước vào.
Kỹ thuật: Phải “đập đi xây lại” hệ thống dữ liệu
Không ít startup “gặp hạn” khi đang chuẩn bị scale-up, vì dữ liệu được thu thập và lưu trữ rời rạc, không phân quyền, không mã hóa, không phân loại. Đến khi phải triển khai bảo mật, tích hợp với bên thứ ba hoặc tuân thủ luật Quốc tế. Họ buộc phải đập đi xây lại toàn bộ hạ tầng dữ liệu từ đầu, tốn kém, chậm tiến độ.
3 kiểu startup công nghệ dễ “dính” luật dữ liệu nhất
Không phải startup nào cũng đối mặt với rủi ro luật bảo vệ dữ liệu cá nhân ở cùng một cấp độ. Nhưng có 3 nhóm mô hình công nghệ đặc biệt “nhạy cảm”, vì bản chất sản phẩm của họ gắn chặt với việc thu thập, xử lý, phân tích thông tin cá nhân. Nếu không có hệ thống pháp lý và kỹ thuật bài bản ngay từ đầu, khả năng vướng luật là rất cao.
Fintech, ví điện tử, cho vay ngang hàng
Đây là nhóm startup thường xuyên thu thập dữ liệu tài chính nhạy cảm nhất. Cụ thể như CCCD, sao kê ngân hàng, định danh khuôn mặt, hành vi tiêu dùng… Trong nhiều mô hình P2P lending, việc chia sẻ dữ liệu giữa các bên diễn ra liên tục, nếu không kiểm soát tốt, rò rỉ thông tin có thể dẫn đến kiện tụng, mất niềm tin hoặc bị xử phạt theo Luật An ninh mạng. Đặc biệt, các nền tảng ví điện tử có liên kết ngân hàng, nếu để lộ dữ liệu hoặc lưu trữ sai cách, có thể bị đình chỉ hoạt động ngay lập tức.
Edtech và Healthtech
Các nền tảng giáo dục và y tế số có xu hướng lưu trữ thông tin rất cá nhân và lâu dài bao gồm tên tuổi học sinh, kết quả học tập, hồ sơ bệnh án, chỉ số sức khỏe,… Nhưng vì nhiều startup trong ngành này phát triển nhanh để “chiếm thị phần” mà bỏ qua nền móng pháp lý.
Hệ quả là khi bị kiểm tra hoặc muốn ký hợp tác với tổ chức lớn, họ không chứng minh được tính hợp lệ của dữ liệu đang sở hữu. Trong lĩnh vực sức khỏe, sai phạm về luật bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ là vi phạm hành chính mà có thể dẫn tới kiện tụng dân sự.
Nền tảng AI/Martech và app cá nhân hoá
Các ứng dụng AI, quảng cáo và các app cá nhân hoá thường sử dụng lượng lớn dữ liệu hành vi để phân tích, gợi ý, cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Tuy nhiên, việc lấy dữ liệu từ nhiều nguồn. Đặc biệt là khi không rõ ràng về nguồn gốc và sự cho phép của người dùng, dễ dẫn đến vi phạm quyền riêng tư.
Bài học: Startup thành công không xem luật dữ liệu là rào cản mà là nền móng
Thực tế, không phải startup nào thất bại cũng vì hết vốn mà lại có không ít cái tên từng tăng trưởng thần tốc nhưng lại “biến mất” âm thầm chỉ vì xem nhẹ chuyện dữ liệu. Vi phạm luật dữ liệu đang trở thành một vấn đề đào thải thầm lặng nhưng vô cùng khắc nghiệt trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Khi mà một lỗ hổng nhỏ cũng có thể đánh sập cả hệ thống, làm đổ bể thương vụ đầu tư hoặc kéo theo khủng hoảng truyền thông.
Ngược lại, cũng có những startup đã đi đúng từ đầu và chính sự chuẩn chỉnh ấy tạo nên khác biệt. Tiêu biểu như WonJSC – Tập đoàn đứng sau các nền tảng cá cược số như Won88, đơn vị giải pháp công nghệ WonIdea hay startup đầu tư mạo hiểm WonPitch. Họ đều có điểm chung là xử lý khối lượng lớn dữ liệu người dùng mỗi ngày qua thông tin định danh, hành vi cá nhân, lịch sử giao dịch, thậm chí cả dữ liệu sinh trắc học.
Nhưng thay vì xem luật dữ liệu là rào cản, họ chọn tiếp cận với tư duy “tuân thủ từ thiết kế”. Hạ tầng bảo mật được xây từ gốc, quyền truy cập được phân lớp rõ ràng, mọi xử lý đều truy vết được và đặt quyền riêng tư người dùng làm nguyên tắc.
Chính nhờ sự đầu tư bài bản này, họ không chỉ vượt qua rào cản pháp lý mà còn xây được niềm tin – Một yếu tố tối quan trọng để scale bền vững trong thế giới số ngày nay. Đây cũng là bài học thực tế mà họ truyền tải lại cho các startup mới: Thành công không xem luật dữ liệu là rào cản mà là nền móng.
Làm đúng từ đầu – Kim chỉ nam giúp startup đi xa
Trong một thế giới số đầy rủi ro, tư duy đúng về luật dữ liệu 2024 từ ngày đầu tiên không chỉ giúp startup tránh được án phạt. Mà còn là đòn bẩy tạo dựng niềm tin và mở rộng quy mô bền vững, tránh nguy cơ phải “đập đi làm lại”.
Thu đúng – Lưu trữ đúng
Không phải dữ liệu nào cũng cần thu. Startup cần xác định rõ: Thu cái gì, để làm gì, có được sự đồng ý chưa và sẽ lưu trữ bao lâu. Chỉ thu dữ liệu có mục đích rõ ràng, có giá trị phục vụ sản phẩm, tránh kiểu “gom đại” cho nhiều, vì đây là thứ dễ khiến bạn rơi vào diện xử lý sai phạm.
Về lưu trữ, cần áp dụng các nguyên tắc cơ bản đó là: Mã hóa dữ liệu, tách riêng dữ liệu nhạy cảm, backup định kỳ và đặt giới hạn truy cập nội bộ. Nên nhớ một bảng tính Excel nằm trên Google Drive không khóa, chia sẻ lung tung, cũng có thể là nguồn rò rỉ nghiêm trọng.
Pháp lý và kỹ thuật dữ liệu – Đừng để xây xong mới lo móng
Nhiều startup thiết kế xong hệ thống mới lo hỏi luật, đến khi kiểm tra mới vỡ ra hàng loạt sai phạm do không có chính sách bảo mật, không có log xử lý dữ liệu, không tuân thủ quy định về lưu trữ ở Việt Nam,…
Muốn tránh tình trạng này, cần áp dụng tư duy tuân thủ luật dữ liệu ngay từ khi lên kiến trúc sản phẩm. Dù là một dòng form thu thập email, cũng cần đảm bảo có checkbox xin phép, có chính sách riêng tư đi kèm.
Ghi log và phân quyền ngay từ bản đầu tiên
Dữ liệu không chỉ cần bảo vệ khỏi hacker mà còn cần bảo vệ khỏi chính nội bộ. Việc ghi log và phân quyền truy cập rõ ràng nên được triển khai ngay từ phiên bản bắt đầu. Không có gì nguy hiểm hơn khi dữ liệu nhạy cảm có thể bị sửa, xoá hoặc chia sẻ mà không ai biết.
Phân quyền không đồng nghĩa với cứng nhắc. Nhưng dù đội ngũ chỉ có 3 người thì cũng nên xác định ai được truy cập dữ liệu nào và hành vi đó được ghi lại ra sao. Log và phân quyền là nền móng để startup kiểm soát rủi ro, chứng minh tuân thủ và tạo dựng niềm tin từ sớm trong luật dữ liệu.
Luật dữ liệu không phải gánh nặng – Mà giúp startup phát triển bền vững
Nhiều startup nhìn luật dữ liệu như một rào cản, làm chậm sản phẩm, tốn thêm chi phí và kéo dài thời gian ra thị trường. Nhưng đó là một cách hiểu sai. Luật dữ liệu không phải để cản bước đổi mới mà để tạo ra sân chơi lành mạnh, nơi startup có thể phát triển một cách bền vững, có trách nhiệm và đủ năng lực đi đường dài.
Trên thực tế, những startup làm đúng từ đầu lại là những cái tên dễ gọi vốn, dễ hợp tác với tổ chức lớn và mở rộng thị trường quốc tế nhanh hơn. Lý do đơn giản là họ chứng minh được mình đáng tin cậy. Khi bạn có hệ thống bảo vệ dữ liệu, chính sách minh bạch, log truy vết đầy đủ, nhà đầu tư cũng sẽ yên tâm, đối tác sẽ muốn làm việc và khách hàng sẽ trung thành hơn.
Ngược lại, không tuân thủ luật dữ liệu, bạn có thể đi nhanh nhưng không thể đi xa. Còn nếu bạn tích hợp tư duy pháp lý và bảo mật vào trong sản phẩm ngay từ đầu, đó không chỉ là “làm đúng” mà là tạo ra một lợi thế cạnh tranh.
Luật dữ liệu không còn là câu chuyện của các “ông lớn” mà đang trở thành bài test sống còn cho mọi startup công nghệ. Dù bạn làm trong lĩnh vực fintech, edtech, healthtech hay AI, việc thu thập và xử lý dữ liệu người dùng luôn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nếu không được thiết kế đúng từ đầu. Cách đi an toàn không phải là đi chậm mà là đi chuẩn. Và chỉ những startup coi trọng dữ liệu mới đủ sức bền để đi đến cùng.